اقیانوس ها

اگر کسی ازفضابهزمیننگاه کند، زمین را سیاره ایآبیرنگ و پر از آب خواهد دید. حجم کل آب های موجود در کره زمین، رقمی در حدود ۱٬۴۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰۰ کیلومتر مکعب تخمین زده شده است.

نام شناسی

واژه اقیانوس از واژهیونانیokeanus) Omega;kappa;epsilon;alpha;nu;όsigmaf;) گرفته شده است. در متون قدیمی تر فارسی به آن دریای مُحیط یا بحر محیط می گفتند.^[۵]بحر محیط به معنای <<دریای دربرگیرنده (خشکی ها)>> است.

در متون قدیمی تر، با اینکه از لحاظ نظری دریای محیط اقیانوسی محیط بر ربع مسکون به شمار می رفت، غالباً مراد از آن فقط اقیانوس اطلس بود. در این متون، وقتی که بحر محیط به معنای اقیانوس اطلس به کار می رود با بحر مُظْلِم یا بحر ظُلْمَة یا بحر ظُلُماتْ (دریای تاریکی) مترادف است و به شمال اقیانوس اطلس اطلاق می شود و این اسامی از هوای نامساعد و مخاطرات آن اقیانوس حکایت می کند.^[۵]

دید کلی

برخلافدریاهاییکه هم اکنون می بینید و ممکن است تکه تکه باشند و هیچ ارتباطی بایکدیگر نداشته باشند، اقیانوس ها یکپارچه هستند و با یکدیگر در ارتباط هستند. قسمت متصل این آب نمک ها اکثراً بهاقیانوس جهانییاد می شود. مفهوم <<اقیانوس جهانی>> بمعنی تکه های آبی پهناوری است که با یکدیگر در ارتباط هستند و از لحاظاقیانوس سنجیدارای ارزش بسیار می باشند. تکه های عظیم این اقیانوس ها، درقاره هایمختلف پراکنده هستند و شاملمجمع الجزایرهایگوناگون و معیارهای دیگر می گردد.

اقیانوس آرامواقیانوس اطلسشامل زیر مجموعه هایی بر روی خطاستوا، قسمت های شمالی و جنوبی آن است. درزمین شناسیقسمت های کوچکتر اقیانوس به نام هایی مانند "دریا"،"ساحل"،"دلتا" و سایر اسامی شناخته می شوند. همچنین بعضی از بخش های اقیانوس در خشکی وجود دارند که بااقیانوس جهانیدر ارتباط نیستند ماننددریاچهٔ خزردرفلات ایران،دریاچه خوارزم(آرال) درآسیای میانهودریاچه نمکدر ایالتیوتادرایالات متحده آمریکاکه ممکن است با نامدریاشناخته شوند ولی در حقیقتدریاچه شورهستند.

از آنجاییکه اقیانوس ها قسمت های بزرگی از کره زمین را می پوشانند از این رو تأثیرات مهمی بر رویزیست کرهدارند.تبخیرآب اقیانوس (بعنوان عضوی ازچرخه آب) نقش مهمی در ایجادبارشدارد و در واقعدمایاقیانوس یکی از مهترین کلیدهای تغییر آب و هوا در کره زمین است. قدمت اقیانوس ها، چیزی حدود ۳ میلیارد سال تخمین زنده شده و پس از آن بود کهگیاهانوموجوداتزنده بر روی آن پدید آمدند.لجهاقیانوس ها محل زندگی گونه های متفاوتی از حیوانات و گیاهان آبزی است و قسمت مهم اقیانوس ها در فواصلی بسیار دور از سواحل قرار دارند که تعیین کنندهٔ نوعزیست بوم هادر خشکی های سطح کره زمین هستند.

پنج اقیانوس جهان

اقیانوس آرام		اقیانوس آرام یا اقیانوس کبیر بزرگ ترین اقیانوس جهان است و یک سوم مساحت کره زمین را پوشانده است. تا پیش از سده شانزدهم میلادی مردمی ازاندونزیوتایوانبه مرور جزیره های پراکنده و دوردست اقیانوس آرام را کشف کرده و در بسیاری از آن ها سکونت گزیدند. دریانوردان اروپایی بین سال های ۱۵۲۰ تا ۱۷۹۹ میلادی با کشفیات خود به پهناوری این اقیانوس پی بردند.[۶]اقیانوس آرام هم چنین با عمق متوسط حدود ۳۸۰۰۰ متر، ژرف ترین اقیانوس جهان است. بیشترین آتشفشان های جهان (حدود ۷۵ درصد) نیز در پهنه اقیانوس آرام واقع شده اند. بیشترین جزایر جهان نیز در این اقیانوس واقع شده اند. تعداد جزایر این اقیانوس حدود ۲۵ هزار جزیره است که بیشترشان در جنوبخط استواقرار گرفته اند.[۷]
اقیانوس اطلس		نام اقیانوساطلساز اسطوره های یونانی گرفته شده و کهن ترین اشاره به این نام در نوشته هایهرودوتدیده می شود. اقیانوس اطلس دومین اقیانوس بزرگ جهان است و یک پنجم سطح کره زمین را پوشانده است. این اقیانوس در دورهبرده داریتا سده بیستم کانون بازرگانی جهان بود. امروزه آب های این اقیانوس با صید بیش از حد ماهی مواجهند.[۸]از نقاط معروف کناره های این اقیانوس می توان بهجزایر قناری، جزایرباهاما،گرینلند،جبل الطارق، نیویورک، لندن، میامی، بوئنوس آیرس و هامبورگ اشاره کرد.[۹]
اقیانوس هند		اقیانوس هند سومین اقیانوس بزرگ جهان است و از جنوب آسیا تا آب هایجنوبگانادامه پیدا می کند. اقیانوس هند حدود ۲۰۰ درصد از پهنه اقیانوس های جهان را به خود اختصاص داده است. شهرهایسنگاپور، بمبئی، جاکارتا و جزیره های سری لانکا و ماداگاسکار از نقاط مهم این اقیانوس هستند. بازرگانان و دریانوردان عرب و ایرانی در دوره ای در اقیانوس هند فعالیت زیادی داشتند و از این طریق دین اسلام را از کرانه های شمالی تر این اقیانوس به مناطقی در جنوب چوناندونزیومالدیووزنگبارگسترش دادند.[۱۰]
اقیانوس منجمد جنوبی		اقیانوس منجمد جنوبی یا (در برخی متون فارسی دری افغانستان) اقیانوس یخ بسته جنوبی، نامی است که بخش های جنوبی اقیانوس های آرام، اطلس، و اقیانوس هند داده شده است. اقیانوس منجمد جنوبی چهارمین اقیانوس بزرگ جهان است. این اقیانوس تنها ۳۰ میلیون سال پیش شکل گرفته و به این خاطر <<جوان ترین>> اقیانوس جهان به شمار می آید. به خاطر تفاوت زیاد دما بینیخ پهنه هایقارهجنوبگانبا آب پیرامون آن، این اقیانوس توفان های شدیدی را تجربه می کند که شدیدترین بادهای جهان را دارند و این خطر بزرگی را متوجه دریانوردان این آب ها می کند.[۱۱]
اقیانوس منجمد شمالی		اقیانوس منجمد شمالی یا (در برخی متون فارسی دری افغانستان) اقیانوس یخ بسته شمالی، کوچک ترین اقیانوس جهان است و سطح آن به طور کامل در داخل مدارشمالگانقرار گرفته است. پیرامون این اقیانوس تقریباً به طور کامل با خشکی احاطه شده است. حوزه این اقیانوس تا سال ۱۹۲۶ که برای نخستین بار یک ناو هوایی به نامنورگهاز فراز آن گذشت کاملاً ناشناخته مانده بود.[۱۲]از خشکی های معروف این اقیانوس می تواند به گرینلند ونوایا زملیااشاره کرد. میانگین ژرفای این اقیانوس ۹۷۸ متر است.[۱۳]بسیاری از یخ های این اقیانوس به خاطرگرمایش زمیندر حال آب شدن اند.

لایه ها و ژرفاها

اقیانوس شناسان، اقیانوس را بر اساس ویژگی های فیزیکی و زیست شناسی تقسیم بندی می کنند. لایهٔلجهشامل همهٔ قسمت های باز اقیانوس می شود و خود می تواند بسته به عمق یا فراوانی نور به زیر لایه هایی تقسیم کردد.بخش نورگیراز سطح آب تا ژرفای ۲۰۰۰ متری را شامل می شود. این لایه ای است که امکانفتوسنتزدر آن وجود دارد و از همین جهت بیشترین گونهٔ جانوری را داراست. از آنجا که گیاهان به فتوسنتز نیاز دارند، زندگی در پایین تر از این ژرفا باید به یک منبع دیگر وابسته باشد. دربخش بی نوراین منبع می تواندریزش آبزیانیا مجراهای گرمایی درون آب باشد. قسمت لجه ای بخش نورگیر رابرلجهمی گویند. قسمت لجه ای بخش نورگیر خود می تواند به زیر لایه هایی بر حسب دما تقسیم گردد. میان لجه قسمت بالایی را تشکیل می دهد. مرز پایینی آن رادما شیبdeg;۱۲ تشکیل می دهد که در مناطق گرمسیری حدوداً در ژرفای ۷۰۰ تا ۱۰۰۰۰ متری است. ناحیهٔ بعدیژرف لجهاست که در محدوده دمایی ۱۰ تا ۴ درجه سانتیگراد قرار گرفته و معمولاً ۱۰۰۰ تاا۴۰۰۰ متری را شامل می شود. بالای صفحهٔ مغاک، لایهٔ مغاک قرار گرفته که مرز پایینی آن در ژرفای ۶۰۰۰۰ متری قرار گرفته است. آخرین لایه زیر مغاک است که گودال های بستر اقیانوس را شامل می شود. این لایه در ژرفای ۶۰۰۰ تا ۱۱۰۰۰ متری قرار گرفته است. به موازات بخش بی نور لجه، بخش بی نوردریابننیز قرار داردکه از سه ناحیه عمیق بستر دریا تشکیل شده است
.